जगणे(वृध्द आजोबाचे मनोगत)

असेच आज चालताना जीवंत आहे का म्हणून बघितले
हात फेरला गालावर तेव्हा सुरुकुत्यानी मला छेडले

किती काळ लोटला असा, असाच मी जगलो
पुन्हा वळून पहिले तर कधीच होतो मेलो

अक्कलबुद्धी शहाण्याची शेवटी मला हो गावली
उपयोग काय त्याचा आता , जीवनमाला माझी सरली

प्रवास तिडका करीत करीत जगणे आमचे राहीले
जेव्हा सुचले जगण्याचे तेव्हा श्वास माझे सरले

मरताना चुकुन वाटते की
जे जगलो ते का होते जगणे
असेच होते जिणे तर का आपण हे जगलो
या प्रश्नाची उत्तर , यमच शेवटी देतो

कळते जेव्हा जगणे त्यावेळेसच तो प्राण घेतो

११ चा शो

        तसं तर काही ठरलं नव्हतं पण जे झाल ते खूप छान होत.कालचा दिवस अविस्मरणीय ठरला.आम्ही सार्‍या मित्रांणी जेवण केले.हॉटेलातून बाहेर पडलो तर बिग सिनेमाच्या थेटर कडे लक्ष गेल.कुणाच्या मनात आल काय माहीत!.पण एक सिनेमा बघुया असा ठराव संमत झाला.पहिले मी व माझा मित्रा जाऊन शो ची चौकशी करण्यास गेलो.मल्टिपलेक्स त्यात रात्रीचा शो म्हणजे 200-250 च चंदन लागणार हे निश्चित म्हणून काही मित्रांच मत सिनेमा न पाहण्यच होत. कुणी घरी जाण्याला उशीर होईल.उद्या ऑफिसला लवकर जायचे अशी कारणे देऊ लागलीत.आम्ही चौकशी करून आलो .प्रत्येक शो चा रेट हा 100 रुपये आहे अस कळालं. जशा सरकारी फाइल मंत्रालयातून गहाळ होतात तसेच सर्वाची कारणे मनातून गहाळ झालीत.जो तो आपल्या परीने स्वःताची कारणे सावरू लागला आणि उद्याच आपण मॅनेज करून घेऊ अस सांगू लागलेत.शो 9:20 चा होता.पण आम्हाला थोडा उशीर झाला होता त्यामुळे तो शो पहाणे मुश्कील होते.नंतरचा शो 11 वाजता होता.

        शो 11 चा म्हणजे घरी जात जात रात्रीचे 2 होणार.अरे बापरे!!!. काहीच जणांकडे बाइक असल्याकारणाने घरी परत जाण्याचा  प्रॉब्लेम.जो तो आपल्या डोक्याचे चक्र फिरवू लागला.आपण असं करू आपण तसं करू अशा प्रकारची कुजबुज चालू लागली.सिनेमा कुठल्याही परिस्थीत पाहण्याचा एवढा निश्चित होत.आता काही झाल तरीही सिनेमा बघायचाच असा ठरलं पण....

        पण ....असं होत की आमच्या बरोबर जेवणाला 3-4 मुली पण होत्या.ते ही सिनेमा पाहण्याचा हट्ट करु लागलेत .ज्यांना त्यांना रात्री घरी पोहचवायचे म्हणजे डोक्याला मोठा ताप.म्हणून काय तर आमचं आज पिक्चर पहाणे रद्द होणार होते.मग जो तो हताशपणे निघायला लागला.तोच एक भन्नाट कल्पना एका मित्राच्या मनात आली.सर्व मूलीना गुमाने जाऊ दिले.आम्ही ही घरी चाललो असा अभिनय केला.मुली गेल्यानंतर आम्ही पुन्हा थेटर जवळ आलो.11 वाजे चा शो बघितला.सिनेमा एवढा खास नव्हता पण इतका सारा आटापिटा केल्यानंतर तो सिनेमा चांगला वाटला.  

       आम्ही एकूण 9 जण होतो आणि बाइक ३ होत्या. एका एका बाइक वर 3 जण रूम कडे निघालो .आम्हा सर्वाना एकाच रूम ला थांबायाचे असे ठरले.रात्रीचे 2 वाजले होते.उद्या सकाळी ऑफीस ला जायचे होते.डोळ्यात झोप मावत नव्हती.हाइवे ने सुसाट निघालो.तोच एका पोलिसाने अडवले.गाडी बाजूला घेण्यास सांगितली.एका गाडी वर तीन कसे अशी विचारणा करू लागले .गाडी ची कागदपत्रे वैगरे विचारू लागले. डोळ्यात आलेली सारी झोप उडाली.आता काय होणार या चिंतेत आम्ही पडलो.खटला भरू दंड करू अशा प्रकारची बोली बच्चण ते करू लागले.पहिल्यादा एका इमानदार पोलिसाचा आम्हाला राग आला होता.तोच एक रिक्षा तिथे आली त्यात सहा लोक बसले होते.रिक्षा ओवरलोड केली त्यामुळे पोलिसांनी अडवली होती.त्या रिक्षावाल्याने आपली ओळख इथल्या नगरसेवकाशी असल्याचे सांगितले.पोलिसाने काडीचा प्रश्न न विचारता त्याला जाऊ दिले.आम्ही हे सारे बघत होतो .जवळ जवळ अर्धा तास आम्ही तिघे थांबलो होतो.बाकीच्या दोन बाइक च्या मित्रांनी वेळीच प्रसंगावधान दाखवले व पटापट गाडीवरुन उड्या मारल्या होत्या फक्त आमचीच गाडी पोलिसांनी अडवली होती .मला वाटलं 100-200 रुपये देऊन सुटका होईल पण बराच वेळ आम्ही आळस देत उभे होतो. थोडा वेळ गेल्यावर पोलिसाने आम्हाला जाऊ दिले.किती मानधन द्यावे लागले विचारू नका.रूम वर पोहचता पोहचता 3 वाजले होते.रूम वर येताच जो तो जागा पकडून 4-5 तासासाठी झोपेत गेला.एक गोष्ट पक्की आजच्या दिवसाची संपूर्ण कथा त्या सिनेमा पेक्षा ही चांगली होती. इतके मी ठाम म्हणू शकतो.पण आमच्या गोष्टी चा क्लाइमॅक्स बाकी आहे.कारण त्या मूलींना माहीत नाही की आम्ही त्यांना लपवून सिनेमा बघितला.

लेक्चर आणि विद्यार्थी(?)

       कॉलेज ते कोणते का असेना ,थोडेही स्वातंत्र्य नसेल तर कंटाळवाणेच असते.माझ्या कॉलेज मध्ये कमालीची शिस्त होती. एखाद्या दिवशी तुम्ही एकही लेक्चर बंक(दांडी मारलीत) केलेत तर दुसरया दिवशी ते लेक्चरर तुमच्या कड़े असे बघणार जसे की एखादी जेलर दहा खून केलेल्या गुन्हेगारांकड़े बघतो आणि असाईनमेंट रूपी शिक्षा मिळते ती वेगळी गोष्ट !. 80% हजेरी सक्तिचि असते ती नसेल तर मग साऱ्या शिक्षकाकडून पूर्वज आठवले जातात. सारे लेक्चर एका तास मध्ये बोलतात    जे कि अर्ध्या अधिक डोक्यावरून जात असे.काहीही न समजता सर्व समजल्या जाण्याचे भाव करायचे या पेक्षा मोठा अभिनय मी कधी केला नाही.कॉलेजच्या सुरवातीला मी सर्वात पुढच्या बेंच वर बसायचो.जसे हळूहळू दिवस पुढे सरकू लागले तसा तसा मी पण एक एक ओळीने मागच्या बेंच वर सरकत होतो.आणि एक दिवस शेवटचा बेंच गाठला.शेवटच्या बेंचची मज्जा काही वेगळीच असते. दूर असल्यामुळे सरांचे आमच्या हालचालीवर लक्ष कमी असते.मागे बसायची इतकी सवय झाली होती  की मी वर्गात पहिला जरी आलो(म्हणजे वर्गातील एंट्री म्हणतोय) तरी शेवटच्या बेंच वरच बसायचो. माझ्या बरोबर 10-12 मित्राना पण मागच्या बेंच वर बसणे आवडायचे. आम्हा बॅक बेंचर ची एक स्पेशल कम्यूनिटी बनली होती आणि दिवसेंदिवस ती वाढत चालली होती.साठ मूलाच्या वर्गात फ़क्त 15-20 मूलाना पुढे बसु वाटायचे.कॉलेज बंक करता येत नाही,लेक्चर कंपल्सरी म्हनून मानसिक थकवा काढण्यासाठी लास्ट बेंच एक चांगली जागा होती.

        तरी पण लास्ट बेंच प्रत्येक वेळेस चांगली जागा नाही.एका सरांचे निरीक्षण चांगले होते. आणि लास्ट बेंचचे  लक्ष देत नाही असं त्याना समजल.सरांनी  10 मिनीट शिकवले.माझे लक्ष नाही असे कदाचित त्याच्या लक्षात आले आणि मला प्रश्न विचारला गेला.

“What is Rein force Cement concrete(RCC)”

माझी तर बोलतीच बंद झाली

“Rein force  …..” माझ्या बाजूला असलेल्या मित्राच्या पायावर पाय देऊन काहीतरी सांगचा इशारा केला.पण तो मान डोलवून नाही म्हणू लागला. मी गप्पच उभा राहिलो.काहीच येईना,लक्ष नव्हत.मग सरांनी  एक रागीट नजर माझ्यावर मारली.मी मान खाली घातली.

“You dont know a simple defination.”खूप जोरात ओरडले

सारा वर्ग माझ्याकडे बघत होता.जसा काही मी मोठा हीरो वाया चाललो होतो.

“Dont be such dumb .tell me something about it”

काय सांगणार.लेक्चर च्या सुरुवातीपासून झोप लागत होती.विविध रंगी स्वप्न मी पाहत होतो.आणि हा असला प्रश्न म्हणजे सार्‍या रंगात काळा रंगा मिळवल्यासारखा झाल.

“Today u have assignment !! write down RCC defination on notebook 5 times,show me it tomorrow”

मी बैलासारखी मान डोलवली.मग प्रश्नोत्तरचा खेळ थांबला.त्यानंतर पूर्ण वेळ मी लक्ष देऊन होतो.काही गोष्टी समजल्या पण त्यावर एकही प्रश्न विचारला गेला नाही.ज्या गोष्टी आपल्याला माहीत असतात त्यावर हे सर कधीच विचारत नाही.ज्या गोष्टी नाही माहीत त्यावरच विचारतात.सुरुवातीला मला प्रत्येक लेक्चरला झोप लागायची,डुलक्या देत सारं कॉलेज करायचो.पण आजच्या लेक्चरने माझी झोप उडवली.रात्री 2 पर्यंत मी RCC ची व्याख्या शोधत होतो.छोटीतली छोटी व्याख्या शोधून ती पाचवेळा लिहिली. RCC समजल की नाही ती वेगळी गोष्ट आहे पण शुद्धलेखनाचा सराव झाला इतकेच. ही असाइनमेंट आणि काही विषयाच्या असाइनमेंट करत हातचे तुकडे पडण्याची वेळ आली.

         प्रत्येक विषयाच्या काहीना काही असाइनमेंट असायच्या.आणि प्रत्येक सरांना उद्याच हव्या असायच्या.पुर्ण नाही केल्यातर वर्गात उभे राहावे लागायचे.मी बर्‍याच वेळा उभा ही राहिलो होतो.माझ्या बरोबर अनेक मित्र  संगतीला असायचे.रात्री ठरवून घ्यायच की उद्या किती तास उभ रहायचय आणि त्यानुसार असाइनमेंट लिहायच्या.काही जण नियमीतपणाने असाइनमेंट लिहून आणायचे.मला वाटते ती मूल मागच्या जन्मी कारकून असावित.

        इंजिनियरिंग चे एक सूत्र आहे. Engineering intrest is inversaly proportional to year. म्हणजे जसे जसे तुम्ही  एका वर्षातून दुसऱ्यावर्षात जातात तसा तसा तुमची  इंजिनियरिंग ची आवड  कमी कमी होत जाते.पहिले काही दिवस नियमीतपणाने अभ्यास करणे.अभ्यासाच्या गप्पा मारणे वैगरे वैगरे असते.पण मग 15-20 दिवसमध्येच सारे लेक्चर तुमचा असा प्राण काढून घेतात की अभ्यास ही एक शिक्षा बनून जाते.प्रत्येक लेक्चर तुम्हाला असह्य होते.तुमच्या म्हणण्याला काही वाव नाही.ते जे शिकवतात तसे टालक्यात ओतायचे असते.कुठलाही प्रश्न  न  विचारता(कोण मुर्ख प्रश्न विचारुन पायात दगड मारुन घेईल).तसही सरांची काहीही चुक नाही असे मला वाटते ही education सिस्टम त्यांना तसे बनवते.इतक्या वेळात इतका अभ्यासक्रम पूर्ण करा.कॉलेजचे वेगळे नियम. मुलाना इतक्या असाइनमेंट देत रहा. आठवड्यातून अमुक अमुक टेस्ट झाल्याच पाहिजे.ज्याच्या असाइनमेंट पूर्ण , ज्यांना टेस्ट मध्ये चांगले मार्क त्यांनाच final termwork ला चांगले मार्क. असा नियम सर पाळत असतात. आम्ही सारे विद्यार्थी(?) शेतात राबणाऱ्या  बैलासारखे मर मर करून आमचे काम पूर्ण करत असतो(आणि आम्हाला पोळ्याची सुट्टी पण नसते).काही राहीले तर चाबुक रूपी शब्द आम्हाला सुजवत असतातच.नको नको त्या नियमानी  आमच्या इच्छा इथे शेकवल्या जातात.जो तो सरांना दोष देऊन मोकळा होतो. पण  आपण सर्व ह्या sytem चेच भाग असतो.इतका सारा आटापिटा करुन किती technicle knowledge मिळते हे वेगळी सांगण्यची गरज नाही. कॉलेज च्या यूनिट टेस्ट संपत नाही तोच सबमिशन येते.आणि सरते शेवटी ब्रम्ह परीक्षा घ्यायला university उभी राहते.

        कॉलेजचे  8 तासच वेळापत्रक .एका मागून एक लेक्चरची फाइरिंग केली जाते आणि आम्ही विद्यार्थी घायाळ होत जातो.1 तासाचे एक लेक्चर.दिवसभरातून आलेला थकवा रात्री निघत नाही. रात्री असतातच डजनभर असाइनमेंट वाट बघत.मग दुसऱ्यादिवशी लेक्चर मध्ये झोप लागणारच.लेक्चर मध्ये लक्ष नाही.लेक्चर ची बमबार्डिंग नको होते.नुसते हेच नाही प्रश्न विचारले तर आठवून उत्तर ही द्यायचे असते.

        लेक्चर म्हणजे एक  कैदखाना असतो .जसे लेक्चर सुटले तसे आम्ही सुटकेचा निश्वास टाकायचो.एका वेळेस बर्‍याचजणांचा सुटलेला श्वास फार मधुर वाटायचा! निदान मला तरी.कारण यानंतर जेवणाची सुट्टी व्हायची नाहीतर दिवसाची सुट्टी व्हायची.जेवणाची सुट्टी असेल तर काहीवेळा पुरतेच हे श्वास मोकळे व्हायचे.मग धावत पळत मेस वर जायचे . कसेबसे घास कोंबायचे आणि पुन्हा लेक्चर ला हजार व्हयायचे.जेवण झाल्यानंतर   चे लेक्चर म्हणजे कुंभकर्णा समोर गीता वाचल्यासारखे आहे.अशी झोप लागत असे की त्यात हा कैदखाना म्हणजे आमचा अंत पाहत असायचा.मी लास्ट बेंच वर असल्यामुळे माझ्या डुलक्या सहसा सरांना दिसत नसे.पण काही जणाच्या दिसून जात. त्यावेळेस मात्र त्या विद्यार्थ्याची धडकत नसायची.असलाच प्रसंग एक मित्र मंगेश वर्गात घोरत होता. ते सरांना कळालं.शेजारच्या मुलाला मंगेशला  उठवायला  सांगितल .थोड्याश्या झोपेमुळे मंगेश चे डोळे लाल झाले होते.पण त्याही पेक्षा सरांचे डोळे जास्त लाल झाले होते.मंगेश वर  जोरात ओरडले.त्या ओरडण्यामुळे माझी अर्धी लागलेली झोप उडाली.काय चाललाय म्हणून बाजूलच्याला विचारल.सर  मंगेशला चांगलेच झापु लागले. सर्व वर्ग त्याच्याकडे पाहत होता .आजचा हीरो तो होता.मंगेश बिचारा गप्प पणे   ऐकत होता. पण चिडून बोलतानाही सर  एक वाक्य कॉमेडी बोलून गेले.

      “अरे गाढवा!!! तमाशात नाचणार्‍या बाईला जर टाळ्याची साद मिळाली नाहीतर तिचाही उत्साह कमी होतो.निदान माझ्या लेक्चरला तरी लक्ष दे”   काय भयाण उपमा वापरली होती.पण काहीही असो त्यामुळे थोडे तरी हस्य सर्वाच्या मुखावर आले.

       काहीतरी शब्द लेक्चर मध्ये कानावर पडत असतात.हाच त्या लेक्चरचा फायदा.  पर्याय नसल्यामुळे लेक्चरची बेडी  सर्वाच्या पायात इंजिनियरिंगच्या ४ वर्षात असतेच. जसे जीवित प्रण्याला मरण अपरिहार्य आहे तसेच इंजिनियरिंग विद्यार्थ्यासाठी लेक्चर अपरिहार्य आहे .